Kamal Salayev’in yazısı
-
- Kamal Salayev
Ermeni tarihçi C.P. Aghayan, 1918’de Kafkasya’da Ermeniler ile Azerbaycan Türkleri arasındaki çatışmaya milliyetçi Ermeni gruplarının neden olduğunu kaydetti. Ermeni yazar, 22 Şubat 1918’de Dro ve Albay Pirumyan komutasındaki Taşnak ordusunun Azerilere ait Uluhanlı köyünü kuşatıp ateş açtığını anlatmaktadır. Aghayan, Ermeniler ile Azeriler arasında Surmali, Kamarlı ve Davali istikametinde çatışmaların olduğunu söyledi. Ayrıca Kuro Tarkhanyan ve Albay Ter-Sarkisyan komutasındaki Taşnak gruplarının bölgenin yerli halkı olan Azerbaycanlılara küstahça saldırdıklarını kaydetti. Agayan, Azerbaycan Türklerine karşı yapılan soykırımları ve zulmü tam olarak anlatmasa da bazı gerçekleri kendi diliyle itiraf etti. Agaya’nın çalışmasında taraflar arasında yaşanan olay çatışma şeklinde sunulsa da aslında Türk köylülerinin yerel köylülere yönelik ağır silahlarla yapılan saldırılara karşılık verecek silahlarının bulunmadığı biliniyor. Çünkü Çarlık Rusya’sının askeri çevreleri Azerbaycan Türklerinin ellerindeki silahları toplamış ve Ermeni faşistleri karşısında bu halkı savunmasız bırakmıştı. Taşnakların Ermenistan’da hüküm sürdüğü dönemde Türklerin katledilmesi en yetkili kişi tarafından bile kabul edilmiştir. Dönemin Ermenistan eski Başbakanı Ovanes Kaçaznuni, Ermeniler tarafından yapılan katliamları kabul ederek, “Müslüman bölgelerde idari yöntemlerle düzeni sağlayamadık, silaha sarılmak, ordu göndermek, devirmek ve katliam yapmak zorunda kaldık.” Sovyet Ermenistanı devlet adamı A. Karinyan, Iğdır’ın Surmali ilçesindeki Müslümanlara ait köylerde Taşnaklar tarafından işlenen suçları halkı isyana sevk eden olaylar olarak niteledi. Karinyan, Müslümanlara ait Carbah köyünün tamamen Taşnaklar tarafından temizlendiğini kaydetti. Bu bağlamda, Sovyet tarihçisi Pavlovich’in, Taşnak hükümetinin ülke içindeki Müslüman nüfusun sistematik olarak öldürülmesini ve yurt dışına zorunlu göçünü sağlama politikası uyguladığını kaydettiğini belirtmek gerekir.
Azerbaycan tarih boyunca topraklarını işgalden kurtarmak için Ermenistan ile adalet için savaştı. Tarihe bakıldığında, 2 Eylül 1992’de Azerbaycan Ordusu’nun Ermenistan’a yönelik 83 günlük taarruzunu tamamladığı ve o dönemde Karabağ’ın neredeyse yarısını Ermeni işgalinden kurtarmayı başardığı not edilebilir. Ancak hamilerinden destek almayı başaran Ermenistan, Karabağ’ı işgal altında tutmaya devam etti. O sırada Azerbaycan Ordusunun ezici darbeleri karşısında şoka giren Koçaryan, durumun vahim olduğunu kabul ederek, Azerbaycan Ordusunun Karabağ’ın %48’ini işgal ettiğini kaydetti. Yani söz konusu dönemde Ermeni ordusu ciddi kayıplar verdi. Böylece Ermenistan’ın 2.000 aktif kuvveti, 50 adet zırhlı araç ve 16 top-havan sistemi imha edildi.
1993 sonbaharında, Ermenistan’ın askeri ve siyasi liderliğindeki ciddi görüş ayrılıkları nedeniyle, Ermenistan’a ait güç yapılarının temsilcileri – Ermenistan Cumhurbaşkanı’nın eski Ulusal Güvenlik Yardımcısı A. Manucharyan, eski Ermenistan Savunma Bakanı V. Manukyan, Ermenistan Genelkurmay Başkanı N. Ter-Grigoryants, vb. kişilerin istifası görüldü. O dönemde Ermenistan’ın askeri görevlerine Ermeni ayrılıkçı grupların radikal temsilcileri atanmıştı. Azerbaycan’ın daha önce işgal altındaki bölgelerinden gelen ÜİYOK’lerin yoğunlaştığı Beylagan ilçe merkezine doğru saldırı yapılmasına karar verildi ve buradaki amaç o bölgenin merkezini ve çevresini ele geçirerek Azerbaycan’ın iç siyasi istikrarını bozmaktı.
1994 sonbaharında – 1995 kışında ve ilkbaharında Ermenistan’da askerlik çağrıları yapıldı. O dönemde T-80 tankları ile Rusya tarafından Ermenistan; “Hurricane”, “Sturm-S” ve “Tunguska-M” silahlarıyla; MiG-23 savaş uçakları ve Su-25 saldırı uçağı ile sağlandı. 20 Mayıs 1994’ten bu yana işgal altındaki topraklardaki yerleşim birimleri ve altyapı tesisleri Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından sistematik olarak yok edildi.
Unutulmamalıdır ki Ermenistan, kendisine destek verenlere bile ihanet eden bir ülkedir. Böylece Mayıs 2019’da Ermenistan’a birkaç milyon dolar değerinde askeri teçhizat tedarik ihalesiyle ilgili bir skandal çıktı. Rus silah şirketi ORSİS’in kalifikasyon şartlarını sağlamasına rağmen, ihalenin Ermenistan tarafından iptal edilmesi adli soruşturmaya yol açtı. Daha sonra ORSİS, Ermenistan’ın silah tedarikçilerinin “kara” listesinden çıkarıldı.
Ermeni ordusunda görev yapan askerlere gerektiği gibi bakılmadı, onlara kaliteli yemek verilmedi. Daha sonra Ermeni devleti, 21 Şubat 2019’da eylemlerini örtbas etmek için askeri personelin beslenme sistemini değiştirmeye karar verdi ve yiyecek konusu özel kuruluşlara emanet edildi. Yeni sisteme göre Ermeni askerlerine günde üç öğün kaliteli yemek veriliyor. Ermenistan Savunma Bakanı David Tonoyan, o dönemde yeni gıda tedarik sisteminin uygulanma sürecinin 2020 yılı sonuna kadar tamamlanacağını söyledi. Kasım 2019 itibarıyla bilgilere göre, söz konusu özel şirketler Ermenistan Silahlı Kuvvetlerinin yaklaşık %40’ına kaliteli gıda sağladı.
Son 5 yılda Ermenistan’ın tüm silahlarının Rusya’dan ithal edildiğini belirtmek gerekir. Bu, Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’nün (SIPRI) 9 Mart 2020 tarihli raporunda belirtildi. 2019 yılında Ermenistan’ın savunma harcamaları yaklaşık 630 milyon doları buldu. SIPRI’nin verdiği bilgilere göre Ermenistan, GSYİH’sının %4,9’unu askeri amaçlarla harcadı.
2018 yılında renkli devrim sonucunda iktidara gelen Nikol Paşinyan, “Karabağ Ermenistan’dır ve mesele” gibi popülist açıklamalar yaparak provokatif faaliyetlerini göstermiştir. Mart 2019’da ABD’ye resmi bir ziyarette bulunan Ermenistan Savunma Bakanı David Tonoyan bir provokasyon daha yaparak herkesi “yeni topraklar için yeni bir savaşa” davet etti.
Ermenistan’ın bir sonraki provokasyonu 12 Temmuz 2020’de görüldü. O sırada Ermeniler, Azerbaycan-Ermenistan devlet sınırındaki Tovuz bölgesi istikametinde Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri mevzilerine saldırdı. Böylece Ermenistan Silahlı Kuvvetleri birlikleri, Azerbaycan-Ermenistan devlet sınırını Tovuz istikametinde ele geçirmek için ateşkes rejimini ağır şekilde ihlal etmiş, gerilimi tırmandırmak için bir askeri provokasyon daha gerçekleştirmiş, mevzilerimize ağır makineli tüfekler, el bombası fırlatıcıları, keskin nişancı tüfekleri, havan topları ve diğer ağır silahlarla ateş açmıştır. Birkaç gün süren çatışmalarda düşmanın provokasyonu önlendi ve düşmana ezici darbeler indirildi. Azerbaycan Ordusu 100 kadar düşman personelini, çok sayıda askeri teçhizatı ve önemli düşman tesislerini imha etti.
Azerbaycan ordusunun Azerbaycan Ordusu askerleri – Binbaşı Belediye Başkanı Polad Haşimov, Binbaşı Namig Ahmadov, Binbaşı Anar Novruzov, Gizir Yaşar Babayev, Subbassador Vugar Sadigov, Sözirli Nazım Ismayilov, Or Orsway Ismayilov, Ordinary Elshad Mammadov, Ordinary Hayyam Dashdamirov kahramanca şehit oldu. Çatışmalarda çok sayıda asker yaralandı. Köyün 76 yaşındaki sivil sakini Aziz Aliyev, Ermeniler tarafından Ağdam köyünde bulunan evlerden birine atılan top mermisi sonucu hayatını kaybetti. Anlaşılan, güçlü Azerbaycan Ordusu’na karşı koyamayan Ermeniler haince köyün barışçıl sakinlerini hedef aldı.
2020’de 44 gün süren İkinci Karabağ Savaşı sırasında Azerbaycan’ın Ermenistan’ı yendiğini belirtmek gerekir. Cebrayil 4 Ekim’de, Fuzuli 17 Ekim’de, Zengilan 20 Ekim’de, Gubadlı 25 Ekim’de, Şuşa 8 Kasım’da özgürleştirildi.
Şuşa’nın arazisini ele aldığımızda, ağır silahlar ve tanklar yardımıyla Şuşa’ya girmenin zor bir iş olduğunu belirtmek gerekir. Şuşa’yı işgalden kurtarmanın tek yolu topçu ateşi ve hava saldırılarıyla saldırmaktı. Ancak bu durumda şehrin bombalanmasının büyük bir yıkıma yol açmış olabileceğini de göz önünde bulundurmak gerekir. Onun için bir çıkış yolu olarak göğüs göğüse çarpışma taktikleri tercih edildi. Azerbaycan Ordusu’nun hafif silahlı kahraman askerleri ve subayları sık ormanları, derin vadileri, kayaları ve dağları aşarak göğüs göğüse çarpışmada düşmanı yok etti. O sırada Hankend’deki yabancı gazetecilerden biri Ermeni silahlı kuvvetlerinin içinde bulunduğu zor durumu şu şekilde anlatmıştı:
Şuşa’daki Ermeni ordusu yenildi. Onlarca yaralı askeri ambulanslarla kanlar içinde Hankendi’ndeki hastaneye nakledildi. Diğer askerler yorgun argın dağlardan iniyor ve askeri üniformalarını çıkarıyorlardı. Ambulanslar durmadan çalışıyordu. Yaralı askerler arabalara yığıldı. Askerlerin aldığı yaralar, aralarındaki göğüs göğüse çarpışmanın kanıtıdır.
O dönemde Fransız “Le Monde” gazetesinin yayınladığı bir habere göre, Ermeni ordusunun yenilen askerlerinin çeşitli derecelerde yaralarla Şuşa’dan Hankend’e kaçtıklarına dikkat çekildi. Şuşa’nın işgalden kurtarılması savaşta önemli bir dönüm noktası oldu. Ertesi gün 70’den fazla köyün kurtarıldığı bildirildi. Çaresiz bırakılan Paşinyan’ın muzaffer Başkomutan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in şartlarını kabul etmesi ve Ermenistan’ı küçük düşüren teslimiyet belgesini imzalaması, İkinci Karabağ Savaşı’nda Azerbaycan’ın Ermenistan’a karşı kazandığı büyük tarihi zaferdi. Muzaffer Başkomutan İlham Aliyev’in 8 Kasım’da Şuşa şehrinin kurtarılmasına ilişkin verdiği müjde Azerbaycan halkını büyük sevince boğdu. Başka bir deyişle tarihsel adalet yerini bulmuştur. 10 Kasım 2020’de Azerbaycan, Rusya ve Ermenistan’ın katılımıyla üçlü bildiri imzalandı. Bu açıklamaya göre 20 Kasım’da Ağdam bölgesi, 25 Aralık’ta Kelbecer bölgesi ve 1 Aralık’ta Laçin bölgesi can kaybı yaşanmadan kurtarıldı. Bu, Azerbaycan’ın Ermenistan’a karşı diplomatik zaferiydi.
Kullanılan kaynaklar:
1. S. Sertçelik. Rus ve Ermeni kaynakları ışığında Ermeni sorunu. 1915-1923 sömürge savaşı. SRT Yayınları. Hindi. 2017. 572 s.
2. A. Nagy. Karabağ savaşı. Kısa tarih. Azerbaycan Milli Kütüphanesi. Bakü, 2014. 123 s. // http://anl.az/el/Kitab/2015/Azf-281128.pdf
3. D. Araslı. “Ermeni-Azerbaycan çatışması” (askeri yönü), Ergün yayınevi, Bakü, 1995, 88 sayfa. // https://library.virtualkarabakh.az/uploaded_files/pdf/e9b92a0234dd-Армяно-азербайджанский%20конфликт.pdf
4. Армянской Армии – 28 gün: каким был для nee 2019 год /28.01.2020/ https://newsarmenia.am/news/armenia/armyanskoy-armii-28-let-kakim-byl-dlya-nee-2019-god-/
5. Ermenistan ordusunun stratejisi: Erivan “intikamcıların emellerini” frenliyor
6. Вторая Карабахская война /13.09.2022/ https://www.virtualkarabakh.az/ru/post-item/52/2871/vtoraya-karabahskaya-vojna.html
7. Tümgeneral Polad Haşimov ve 11 askerin şehit olduğu Tovuz muharebelerinin ikinci yıl dönümü /12.07.2022/ https://ordu.az/az/news/226348/tovuz-doyuslerinin-ikinci-ildonumudur